Het dieselschandaal bij Volkswagen zal U vast niet zijn ontgaan. Recent is gebleken dat tientallen medewerkers en hoge managers betrokken waren bij het verdoezelen van de fraude bij uitstoottesten van de dieselauto’s. Wellicht had dit schandaal voorkomen – of in ieder geval ingeperkt – kunnen worden indien een van de medewerkers deze misstand naar buiten had gebracht, oftewel was opgestaan als ‘klokkenluider’.
Sinds 1 juli 2016 is de nieuwe Wet Huis voor Klokkenluiders in werking getreden. Deze wet moet ervoor zorgen dat misstanden sneller aan het licht komen door de positie van klokkenluiders te beschermen en onderzoek naar maatschappelijke misstanden mogelijk te maken. Wellicht kan deze wet bewerkstelligen dat grote schandalen worden voorkomen, omdat deze wet doet vermoeden dat niet langer het gezegde ‘spreken is zilver, zwijgen is goud’ de overhand heeft, maar dat voortaan beter uit kan worden gegaan van het gezegde ‘zwijgen is fout, spreken is goud’. In dit artikel zal toegelicht worden wat de belangrijkste veranderingen zijn die deze wet teweegbrengt en welk effect deze veranderingen kunnen hebben op de arbeidsrechtpraktijk, waartoe eerst het geheugen zal worden opgefrist omtrent de vraag wat ‘klokkenluiden’ precies inhoudt.
Klokkenluiden: wie, wat, wanneer en hoe?
Iemand die binnen de organisatie waarin hij werkt of heeft gewerkt het vermoeden heeft van een misstand kan klokkenluiden, oftewel: het naar buiten brengen van deze misstand. Het klokkenluiden is niet slechts bedoeld voor degenen die werkzaam zijn of waren op grond van een arbeidsovereenkomst of publiekrechtelijke aanstelling. Ook degenen die anders dan uit dienstbetrekking arbeid verrichten of hebben verricht – zoals zzp’ers, stagiairs en vrijwilligers – mogen namelijk klokkenluiden. Verder kan niet alleen melding worden gedaan van een (vermoeden van) een misstand bij de werkgever waar iemand zelf werkzaam is, maar ook binnen organisaties waarmee men in aanraking is gekomen. Denk bijvoorbeeld aan uitzendkrachten, gedetacheerden, schoonmakers, werklieden, leveranciers, adviseurs en consultants. De mogelijkheid van het doen van een melding van een (vermoeden van een) misstand is dus toegankelijk voor een zeer grote groep.
Maar wanneer is nu sprake van een vermoeden van een misstand waarover de klok geluid kan worden? Een vermoeden van een misstand moet voldoen aan twee vereisten:
Een vermoeden van een misstand moet in beginsel altijd eerst intern worden gemeld bij de werkgever, tenzij dat in redelijkheid niet van hem gevergd kan worden omdat bijvoorbeeld de top van de organisatie is betrokken bij de misstand. Ook bij acuut gevaar kan direct extern worden gemeld. Zodra de melding intern is gedaan, krijgt de werkgever de gelegenheid om onderzoek te doen naar de misstand en moet hij dit intern oplossen. Als dit niet (naar behoren) wordt gedaan, kan extern worden gemeld.
Sommige bedrijven hebben interne procedures of regels om misstanden binnen de organisatie aan de kaak te stellen. In dat geval bestaat de kans dat de melder die zich niet aan deze regels houdt zich schuldig maakt aan het overtreden van de geheimhouding als gevolg van goed werknemerschap of een eventueel geheimhoudingsbeding in de arbeidsovereenkomst. Indien er echter geen interne regels zijn, rechtvaardigt dit de openbaarmaking van de informatie eerder.
Verplichte klokkenluidersregeling
Op grond van de Wet Huis voor Klokkenluiders zijn ondernemingen die minstens 50 werknemers in dienst hebben sinds 1 juli 2016 verplicht een klokkenluidersregeling op te stellen. In een dergelijke regeling dient in ieder geval het volgende te zijn opgenomen:
De werkgever moet aan de bij hem werkzame personen een schriftelijke of elektronische opgave verstrekken van de regeling. Daarbij moet de werkgever informatie verstrekken over de omstandigheden waaronder een vermoeden van een misstand buiten de organisatie kan worden gemeld en over de rechtsbescherming van de werknemer bij het melden van een vermoeden van een misstand.
Hoewel een klokkenluidersregeling alleen verplicht is gesteld voor ondernemingen met minstens 50 werknemers, zouden wij ook aan kleinere werkgevers willen aanraden om een klokkenluidersregeling in te stellen. Ook kleinere werkgevers hebben er immers belang bij meldingen zoveel mogelijk eerst intern op te lossen, voordat de klokkenluider externe wegen bewandelt.
Huis voor Klokkenluiders
Sinds 1 juli 2016 is een zogenaamd Huis voor Klokkenluiders (‘het Huis’) opgericht, waarbij werknemers terecht kunnen voor advies omtrent het klokkenluiden. Werknemers (e.a.) kunnen een vermoeden van een misstand bij het Huis melden als daarvoor geen (goede) procedure is bij de werkgever of als de werkgever onvoldoende heeft gedaan met de interne melding.
Het Huis heeft zowel een afdeling voor advies als een afdeling voor onderzoek. De afdeling advies heeft als taak potentiële klokkenluiders te adviseren en ondersteunen bij te nemen stappen in verband met het vermoeden van een misstand. Bij de afdeling onderzoek kan een werknemer een vermoeden van een misstand melden ten behoeve van een onderzoek of verzoeken om een onderzoek in te stellen naar de wijze waarop de werkgever zich jegens hem heeft gedragen naar aanleiding van een melding van een vermoeden van een misstand.
Belangrijk voor de arbeidsrechtpraktijk
Voor de werkgever
De werkgever mag de werknemer die een arbeidsovereenkomst of ambtelijke aanstelling heeft niet benadelen als gevolg van het te goeder trouw en naar behoren melden van een vermoeden van een misstand tijdens en na de behandeling van de melding bij de werkgever of de daartoe bevoegde instantie. Bij benadeling kan gedacht worden aan de situatie waarin de werkgever een verdiende promotie of loonsverhoging ontzegd aan de klokkenluider.
Voor de werknemer
Het is denkbaar dat het niet te goeder trouw en naar behoren melden van een vermoeden van een misstand een redelijke ontslaggrond kan opleveren. Dit onzorgvuldig en tegen de regels in handelen van de werknemer zou er immers toe kunnen leiden dat een verstoorde arbeidsverhouding ontstaat.
Mocht u naar aanleiding van het bovenstaande hulp nodig hebben bij het opstellen van een Klokkenluidersregeling of nadere vragen hebben, dan kunt u zich tot mij wenden.
