Home Actueel Archief Online delen van archiefmateriaal

Online delen van archiefmateriaal

Archief
16-09-15

Het online beschikbaar stellen van archiefmateriaal staat al enkele jaren sterk in de belangstelling. Het vele (historische) materiaal kan echter niet zomaar op het internet toegankelijk worden gemaakt. Enerzijds is er uiteraard het belang om deze informatie en beelden te delen, maar anderzijds zijn er ook de belangen van de rechthebbenden.

Inbreuk op auteursrechten?

Op het meeste materiaal – teksten, foto’s en afbeeldingen – die in de loop der tijd door erfgoedinstellingen verzameld zijn, rusten auteursrechten. Dit betekent dat deze teksten, foto’s en afbeeldingen niet zonder toestemming van de maker openbaar gemaakt of verveelvoudigd mogen worden. Het feit dat de auteur van een tekst of de maker van een foto of beeld vaak lastig te achterhalen is, maakt dit niet anders. Het zonder toestemming online zetten van (archief)materiaal dat auteursrechtelijk is beschermd, is een inbreuk op het auteursrecht van de maker.

Voor de rechter

Zo daagde de fotograaf Kors van Bennekom recentelijk het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG) voor de rechter. Het IISG plaatste zonder toestemming 221 foto’s van Van Bennekom op zijn website in een digitale catalogus, in klein formaat en in lage kwaliteit en met volledige naams- en bronvermelding. Dat gebeurde als onderdeel van een grote digitaliseringsoperatie. De rechtbank oordeelde dat het IISG de foto’s in zijn archief niet online beschikbaar mocht stellen, omdat hiermee het auteursrecht werd geschonden. De door Van Bennekom geëiste schadevergoeding van 50.000 euro wees de rechter af.

Vergelijkbare uitspraak

Ook het stadsarchief Rotterdam kreeg onlangs te maken met (de collectieve beheerder van) de rechthebbenden (Pictoright) bij het online zetten van beeldmateriaal uit de eigen collectie. Op grond van een wettelijke verplichting had het Stadsarchief zorggedragen voor digitalisering van haar archief, waarna het materiaal op haar website werd geplaatst. Onderhandelingen tussen het Stadsarchief en Pictoright over de betaling van een vergoeding voor het online beschikbaar stellen van het materiaal waren stukgelopen. Stadsarchief Rotterdam verloor vervolgens eveneens de rechtsstrijd wegens schending van de auteursrechten.

Hetzelfde lot

De gemeente Leiden was reeds hetzelfde lot beschoren bij de digitalisering en het online beschikbaar maken van het volledige archief van zeven regionale kranten. De collectieve beheerders van de rechthebbenden (Lira en Pictoright) stelden eveneens met succes dat de gemeente daardoor inbreuk maakte op de auteursrechten van de bij hen aangeslotenen. Dit conflict heeft ertoe geleid dat het krantenarchief van de afgelopen zeventig jaar niet meer online beschikbaar zal zijn.

En het andere belang dan?

Het argument dat het onontkoombaar is dat in de toekomst per ongeluk auteursrechtelijk beschermde werken van makers die al dan niet bij de collectieve beheersorganisaties aangesloten zijn openbaar zullen worden gemaakt, omdat het gaat om mensenwerk en een duizelingwekkend aantal werken waarvan het gecompliceerd is om de rechthebbenden te identificeren of op te sporen, werd door de rechter verworpen. De rechter oordeelde dat door de Europese wetgever reeds een belangenafweging is gemaakt en dat geen ruimte is voor een (aanvullende) belangenafweging door de rechter.

Verweesde werken

In dit verband doelde de rechter op de Europese richtlijn (2012/28/EU) die in oktober 2012 is vastgesteld en die de wettelijke mogelijkheden verruimde voor publieke instellingen om verweesd erfgoedmateriaal online beschikbaar te maken. Verweesde werken zijn (vaak oudere) werken in de zin van de Auteurswet waarvan de rechthebbende onbekend of onvindbaar is. Toestemming vragen voor het gebruik ervan is dan niet mogelijk. Deze richtlijn is inmiddels in onze Auteurswet en de Wet op de naburige rechten verwerkt en laat niets aan de verbeelding over als het gaat om de afwegingen die gemaakt moeten worden. Elke instelling moet namelijk (een secuur omschreven) ‘zorgvuldig onderzoek doen naar de rechthebbende’ voordat een instelling het als een verweesd werk online mag plaatsen. De regeling heeft ook slechts betrekking op bepaalde instellingen.

Extended collective license (ECL) uitkomst?

Op dit moment staat een nieuw wettelijk stelsel van ‘extended collective licensing (ECL) voor massadigitalisering’ in de steigers. In de Scandinavische landen wordt het ECL-model al gebruikt. Ook in dit model zijn uiteraard waarborgen opgenomen voor een redelijke vergoeding en belangen van rechthebbenden. Het Instituut voor Informatierecht heeft na onderzoek geconcludeerd dat dit model op het punt van de rechtszekerheid en borging van de culturele taak van erfgoedinstellingen de voorkeur verdient boven ons huidige model. Eind oktober 2015 wordt een kabinetsstandpunt inzake het ECL-model verwacht. Wordt vervolgd dus.

 

 

Deel dit artikel