Ons bereiken momenteel veel vragen van met name ondernemers in verband met het Coronavirus en contractenrecht. Wij beantwoorden hieronder de belangrijkste vragen rondom de juridische gevolgen voor uw contracten in deze gespannen tijden.
In beginsel moeten afspraken worden nagekomen, maar juist in tijden zoals nu, waarin het Coronavirus een enorme impact heeft op de maatschappij en economie, is dat niet altijd mogelijk. Of niet mogelijk op de manier zoals partijen zijn overeengekomen. Of een partij dan aangesproken kan worden tot nakoming is afhankelijk van de omstandigheden van het geval en van de afspraken die partijen hier al dan niet over hebben gemaakt. Mogelijk is sprake van een overmachtssituatie of een onvoorziene omstandigheid en kan hierop een geslaagd beroep worden gedaan zodat uw wederpartij u (tijdelijk) niet kan aanspreken tot nakoming. Onder omstandigheden kan een contract ook worden beëindigd (zie ook hierna).
Het antwoord op deze vraag is voor een belangrijk deel afhankelijk van de vraag wat hierover is afgesproken. In veel overmacht clausules is opgenomen dat partijen – bij voortduren van de overmacht situatie gedurende een bepaalde periode – het contract kunnen beëindigen. Daarnaast biedt de wet aan een contractspartij de mogelijkheid om de rechter te vragen om het contract te ontbinden op grond van onvoorziene omstandigheden.
Er is sprake van overmacht wanneer een contractspartij zijn verplichtingen niet (volledig) kan nakomen, maar dit hem niet kan worden toegerekend omdat dit buiten zijn macht (‘risico- en beïnvloedingsfeer’) ligt. Van overmacht aan uw zijde is in beginsel geen sprake indien u wel kan nakomen maar de tegenprestatie van uw contractspartij voor u minder waarde heeft.
In contracten en/of de daarop van toepassing zijnde algemene voorwaarden is vaak een bepaling opgenomen over overmacht. Hierin wordt specifiek omschreven wat dient te worden verstaan onder overmacht (en wat juist niet). Het is voor het antwoord op deze vraag dus belangrijk om eerst uw contract te raadplegen.
Deze vraag is niet in algemene zin te beantwoorden. Sterker nog, het antwoord hierop kan nu anders zijn dan twee weken geleden. Daar waar in bepaalde situaties eerst nog geen sprake was van overmacht, kan die er nu wel zijn. Gedacht kan worden aan activiteiten die eerst nog wel door konden gaan, maar nu niet meer.
De leverancier die niet aan haar leveringsverplichting richting haar klanten kan voldoen omdat zij haar producten niet meer geleverd krijgt (bijvoorbeeld producten uit Italië) en een alternatief niet voorhanden is, kan zich in beginsel beroepen op overmacht. Aangenomen wordt dat de onmogelijkheid om te voldoen aan verplichtingen als rechtstreeks gevolg van overheidsingrijpen of een epidemie, zoals thans het geval bij het Coronavirus, eveneens als overmacht wordt aangemerkt.
Daarentegen zijn er ook genoeg contracten denkbaar waarbij de uitbraak van het virus en eventuele maatregelen in dat kader in beginsel minder juridische impact zal hebben. Kortom: als door wettelijke corona-maatregelen het een leverancier wordt belemmerd de prestatie zelf (tijdig) te verrichten dan zal sprake zijn van een overmachtssituatie. Dit is bijvoorbeeld het geval wanneer er geen goederen of diensten geleverd kunnen worden door een export-of importverbod of er kan door de overheidsmaatregelen bijvoorbeeld geen groot evenement plaatsvinden.
Onder overmacht wordt niet begrepen de situatie dat de prestatie wel geleverd kan worden, maar dat het contractuele evenwicht na de contractsluiting is verstoord door wettelijke corona-maatregelen waarbij de prijs van de te leveren producten/ diensten ernstig is gestegen of de waarde van de prestatie voor de crediteur ernstig is gedaald. In die gevallen is er geen sprake van overmacht in de zin van art. 6:75 BW (de levering van de prestatie zelf wordt niet belemmerd), maar kan de regeling van onvoorziene omstandigheden (art.6:258 BW) mogelijk uitkomst bieden.
Indien een contractspartij een geslaagd beroep kan doen op overmacht, kan hij in beginsel niet worden aangesproken tot nakoming van zijn verplichtingen of vergoeding van schade die is ontstaan omdat hij zijn verplichtingen niet kan nakomen.
In de meeste overmachtsclausules wordt contractspartijen het recht gegeven om de verplichtingen tijdelijk op te schorten. Dit betekent dat die verplichtingen tijdelijk niet hoeven te worden nagekomen. Indien een overmachtssituatie lang voortduurt, kunnen partijen in sommige gevallen het contract beter beëindigen. Of het mogelijk is om een contract om deze reden te beëindigen, is in beginsel afhankelijk van de precieze afspraken tussen partijen.
De wet bepaalt wanneer sprake is van onvoorziene omstandigheden: “onvoorziene omstandigheden welke van dien aard zijn dat de wederpartij naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid ongewijzigde instandhouding van de overeenkomst niet mag verwachten”.
In geval van onvoorziene omstandigheden, kan een contract (via de rechter) worden gewijzigd of ontbonden. Een rechter dient terughoudend gebruik te maken van deze bevoegdheid. Dit betekent dat partijen er soms verstandig aan doen om eerst met elkaar in samen in onderhandeling te gaan om te bezien of een oplossing kan worden gevonden. Deze verplichting om eerst met elkaar het gesprek aan te gaan om te bezien of partijen zelf een oplossing kunnen vinden is opgenomen in art. 6:258 BW waarin de wettelijke bepaling aangaande onvoorziene omstandigheden is opgenomen. Soms vloeit een dergelijke verplichting ook voort uit het contract.
Ja indien sprake is van onvoorziene omstandigheden op grond van de wet. Een geslaagd beroep op onvoorziene omstandigheden kan de mogelijkheid openen voor heronderhandelingen (zie de vraag hiervoor). Dit geeft partijen de mogelijkheid het contract tussentijds aan te passen c.q. te wijzigen. Hierbij kan bijvoorbeeld worden gedacht aan een gedeeltelijke ontbinding. Bij een wijziging van het contract kan gedacht worden aan de wijziging van het contract ten aanzien van de prijs bijvoorbeeld omdat de kostprijs aanzienlijk is gestegen.
Overmachtsclausule
Indien u de partij bent die een leveringsverplichting heeft, is het in uw belang om een uitgebreide omschrijving op te nemen van welke situaties kwalificeren als overmacht. Deze omschrijving geldt naast of juist ter verduidelijking van wat de wet als overmacht omschrijft.
Vanuit de ‘inkoop’ kant bezien – dus uw contractspartij is gehouden tot de levering van diensten of producten of diensten – heeft u er belang bij dat overmacht niet snel wordt aangenomen en dat actie wordt ondernomen in geval van overmacht. In een goede clausule is dan ook niet alleen geregeld wat onder overmacht wordt verstaan, maar ook wat de gevolgen zijn en wat de rechten en verplichtingen in geval van (dreigende) overmacht zijn. Zo kan van een partij die geconfronteerd wordt met een situatie van overmacht worden verwacht dat hij op tijd aan de bel trekt en zijn contractspartij op de hoogte stelt.
Tot slot is van belang om te regelen of partijen, indien de overmacht voortduurt, het contract kunnen beëindigen.
Eigendomsvoorbehoud
In tijden waarin het risico bestaat dat uw contractspartij niet (volledig) aan zijn betalingsverplichting zal voldoen, is het des te belangrijker om een eigendomsvoorbehoud overeen te komen waar u op terug kan vallen. Een eigendomsvoorbehoud waarborgt kort gezegd dat u als leverancier de geleverde producten terug kan vorderen indien uw klant niet aan zijn betalingsverplichtingen voldoet. Dit kan zelfs indien de afnemer failliet wordt verklaard: de curator moet een beroep op het eigendomsvoorbehoud honoreren en de geleverde producten vallen dan niet in de failliete boedel. Een belangrijke kanttekening daarbij is dat een eigendomsvoorbehoud vaak in algemene voorwaarden staat. Controleer daarom ook of deze algemene voorwaarden op de juist wijze van toepassing worden verklaard. Verder is het van belang om een eigendomsvoorbehoud goed te formuleren.
Dit ligt aan de vraag hoe ver de onderhandelingen zijn gevorderd. Indien feitelijk overeenstemming bestaat over de belangrijkste afspraken, kan het afbreken van onderhandelingen onder omstandigheden niet meer zijn toegestaan, althans niet zonder het betalen van een schadevergoeding. Om meer vrijheid te behouden kan een zogenaamde ‘subject to contract’ bepaling worden opgenomen waardoor partijen pas gebonden zijn indien sprake is van een door beide partijen ondertekend contract.
Nee, in beginsel kunt u de betaling opschorten totdat de leverancier alsnog aan zijn verplichtingen voldoet (tenzij het recht op opschorting is uitgesloten). Dit kunt u zelfs doen wanneer de leverancier nog niet de verplichting had om aan u te leveren, maar u – op grond van de feiten en omstandigheden – al vreest dat hij dit niet meer kan/zal doen. Controleer vooraf wel uw overeenkomst. Uw bevoegdheid tot opschorting kan hierin zijn beperkt of zelfs uitgesloten.
Als orders al geplaatst zijn, kunnen deze niet zonder meer geannuleerd worden door de klant. De vraag in hoeverre dit mogelijk is, is onder meer afhankelijk van de afspraken die hierover zijn gemaakt.
Indien de klant bij voorbaat aangeeft de levering niet te zullen betalen, kunt u allereerst uw leveringsverplichting opschorten. Hierdoor hoeft u (nog) niet aan uw klant te leveren. Het is van belang dat u – indien u uw leveringsverplichting opschort – dit direct schriftelijk aan uw klant meldt. Indien u gedurende de opschorting van uw leveringsverplichting kosten moet maken voor het (tijdelijk) opslaan van de goederen, kunt u deze verhalen op uw afnemer.
Indien u bij voorbaat al weet dat de klant de goederen in de toekomst ook niet meer van u zal afnemen, kunt er u in plaats van opschorting, beter voor kiezen om het contract met uw klant te ontbinden. Omdat reeds bekend is dat uw klant niet zal nakomen, verkeert hij, zonder dat er een ingebrekestelling nodig is, in verzuim. Hierdoor kunt u direct overgaan tot ontbinding van het contract en de schade die u dientengevolge lijdt, op uw afnemer verhalen.
Voordat u overgaat tot opschorting van uw levering of ontbinding van het contract, is het van belang om in uw algemene voorwaarden te kijken of hier specifieke afspraken over zijn gemaakt.
Verder adviseren wij u, voordat u overgaat tot juridische acties eerst het gesprek met de klant aan te gaan en te bekijken wat er wel mogelijk is en te kijken of een “heronderhandeling” mogelijk is. Op die manier kan er –onder de huidige omstandigheden- een win/win situatie voor beide partijen worden gecreëerd.
Dit is afhankelijk van de afspraken die u met uw contractspartij hebt gemaakt. Als een fatale termijn voor betaling is overeengekomen (bijvoorbeeld: betaling uiterlijk 1 april), die niet wordt nagekomen, komt u(w bedrijf) direct in verzuim te verkeren. Er hoeft dan geen ingebrekestelling meer te worden gestuurd door uw contractspartij. Uw contractspartij kan dan schadevergoeding van u vorderen of zelfs het contract ontbinden. Indien u geen fatale termijn bent overeengekomen (maar slechts een streefdatum), dan dient uw contractspartij u eerst nog een termijn te sturen waarbinnen alsnog nog tot betaling kan worden overgegaan.
Op grond van de wet kan een contact pas worden ontbonden indien één van beide contractspartijen tekortschiet. Ofwel: als de ene contractspartij haar afspraken jegens de andere contractspartij niet nakomt. In de meeste gevallen dient dan eerst nog een ingebrekestelling te worden verstuurd aan de partij die niet nakomt.
