Vandaag heeft de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State een belangrijke uitspraak gedaan met betrekking tot de bouwvrijstelling voor stikstofuitstoot. Deze uitspraak heeft grote gevolgen voor bijvoorbeeld de energietransitie en woningbouw.
Na de zogenoemde PAS-uitspraak van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State (Raad van State) in 2019 kwam de bouw in Nederland stil te liggen wegens het stikstofprobleem. De Raad van State oordeelde dat het Programma Aanpak Stikstof (PAS) niet als basis voor toestemming voor activiteiten mag worden gebruikt. Op basis van het PAS werd vooruitlopend op toekomstige positieve gevolgen van maatregelen voor beschermde natuurgebieden (Natura 2000) alvast toestemming gegeven voor activiteiten die mogelijk schadelijk zijn voor die gebieden. Dat was in strijd met Europese natuurwetgeving. De Raad van State zette daarom een streep door de (nog-niet onherroepelijke) vergunningen waarbij gebruik was gemaakt van het PAS.
In reactie daarop bedacht de politiek in juli 2021 de zogenoemde algemene bouwvrijstelling. Het was niet langer nodig om te onderzoeken middels een passende beoordeling hoeveel stikstofneerslag werd veroorzaakt tijdens de sloop of bouw, omdat die neerslag tijdelijk zou zijn. Alleen de permanente stikstofneerslag die na de bouw als gevolg van dat bouwplan ontstaat, hoefde nog maar te worden meegeteld. Het werd hiermee eenvoudiger om vergunningen te verlenen voor bouwprojecten. Volgens de wetgever zou een breder pakket aan maatregelen, samen met de autonome daling van stikstofuitstoot op een landelijk niveau, tot een zodanige verbetering van de natuur leiden dat de stikstofgevolgen van activiteiten tijdens de bouwfase daartegen zouden wegvallen.
Voor het Porthos-project is een inpassingsplan vastgesteld. Bij dit project is het de bedoeling is dat CO2 van de industrie in de Rotterdamse haven wordt getransporteerd en opgeslagen in lege gasvelden onder de Noordzee. Dit project zou moeten bijdragen aan de klimaatdoelstellingen.
Voor het Porthos-project is gebruik gemaakt van de bouwvrijstelling. Voor de bouwfase van het project is dus niet beoordeeld of deze fase significant negatieve effecten kan hebben op Natura 2000-gebieden.
Natuurorganisatie MOB kwam tegen het inpassingsplan in beroep en voerde daarbij aan dat de toename van stikstofdepositie op verschillende Natura 2000-gebieden significante negatieve gevolgen kan hebben. Er zou daarom ten onrechte geen passende beoordeling zijn gemaakt. Er is daarom volgens MOB geen zekerheid verkregen dat het plan de Natura 2000-gebieden niet zal aantasten. Het inpassingsplan zou daarom in strijd zijn met artikel 2.8, derde lid, van de Wet natuurbescherming.
De Raad van State heeft vandaag een tussenuitspraak gedaan in het beroep van MOB tegen het inpassingsplan voor het Porthos-project en komt tot de volgende conclusie.
Het gebruiken van het bredere pakket aan maatregelen en de autonome daling van stikstofuitstoot ter onderbouwing van de bouwvrijstelling voldoet niet aan de rechtspraak van het Europees Hof van Justitie. Zo mag alleen toestemming worden gegeven voor een bouwproject als uit onderzoek blijkt dat zeker is dat individuele beschermde natuurgebieden daardoor geen schade oplopen. De beoordeling van stikstofuitstoot op het hogere (landelijke) schaalniveau is dus niet wat de Europese wetgever bedoelt.
Daarnaast mag het pakket aan maatregelen alleen worden gebruikt ter onderbouwing van toestemming voor een bouwproject als die maatregelen ook echt zijn uitgevoerd en de verwachte voordelen daarvan vast staan. Een deel van de maatregelen uit het pakket van de wetgever moet echter nog worden uitgevoerd en zij heeft de uitvoering daarvan veelal niet zelf in de hand, de uitvoering is afhankelijk van vrijwillige keuzes van ondernemers. Tot slot kon de bouwvrijstelling onbeperkt worden ingezet, zonder beperking in de tijd of naar locatie en gold deze ook voor meerjarige infrastructurele projecten.
Kortom, niet met zekerheid kan worden gezegd dat de toekomstige verbetering van de natuur door vermindering van de stikstofuitstoot zo groot is, dat de stikstofuitstoot van de bouwactiviteiten daartegen wegvalt. De bouwvrijstelling is in strijd met Europese natuurwetgeving.
De Raad van State benadrukt dat er geen algehele bouwstop geldt. Er zal terug moeten worden gevallen op de wettelijke spelregels die golden voor 1 juli 2021. Dat betekent dat per bouwproject weer moet worden onderzocht wat de stikstofgevolgen zijn voor Natura 2000-gebieden.
Als uit zo’n onderzoek blijkt dat significant negatieve effecten op Natura 2000-gebieden niet kunnen worden uitgesloten, zal een passende beoordeling moeten worden gemaakt. Als daaruit blijkt dat het plan significant negatieve gevolgen kan hebben voor Natura 2000-gebieden, zal er een vergunning moeten worden aangevraagd op grond van de Wet natuurbescherming. Een vergunning kan worden verleend als wordt voldaan aan de zogenoemde ADC-toets. Dit houdt in dat projecten van groot openbaar belang toestemming kunnen verkrijgen als daarvoor geen alternatieven zijn en de natuurschade gecompenseerd wordt.
Ten aanzien van het Porthos-project geldt dat de initiatiefnemer al een passende beoordeling heeft laten maken, waaruit zou blijken dat kan worden gewaarborgd dat significant negatieve effecten op Natura 2000-gebieden kunnen worden uitgesloten. Deze passende beoordeling is echter te laat in de procedure gebracht waardoor MOB hier de komende weken nog op mag reageren. Daarna zal de Raad van State de einduitspraak bekend maken.
Heeft u vragen over bijvoorbeeld de gevolgen van deze uitspraak voor uw project? Neem dan gerust contact op. Wij helpen u graag verder.
