Zo’n honderd Nederlandse erfgoedinstellingen zijn onaangenaam verrast door de forse claims van fotografe Anneke Moerenhout uit Made. Voor het ongeoorloofde gebruik van haar foto’s brengt zij bedragen tussen de 500 en 1000 euro in rekening. Veel verenigingen kunnen dat niet betalen. „Dan gaan we op de fles”, zegt Jeroen Baars van de Stichting 4 en 5 mei anti-discriminatie comité Enkhuizen. Moerenhout stelt dat dit niet haar bedoeling is, maar dat zij wel haar auteursrecht wil beschermen.
Het comité kreeg in augustus een stevige juridische brief van het bureau NL.Legal uit Emmen, met daarin de sommatie om onmiddellijk te stoppen met inbreuk op het auteursrecht van Anneke Moerenhout.
Plus een schikkingsvoorstel van 955 euro, bestaande uit 780 euro schadevergoeding gederfde licentievergoedingen en 175 euro onderzoeks- en juridische kosten. Te betalen binnen 5 dagen. Of anders binnen 24 uur opgave doen van het exacte gebruik van de beschermde foto: medium, gebruiksduur en formaat en dat gestaafd met bewijs.
„Voor een artikeltje op onze website, over het onderhoud van graven, had een van onze vrijwilligers een foto van www.tracesofwar.nl gehaald”, legt Jeroen Baars uit.
Deze website van de Stichting Informatie Wereldoorlog Twee (STIWOT) wil de kennis over de Tweede Wereldoorlog bevorderen. „Dat is precies wat wij ook doen met ons comité. In zijn onschuld heeft onze vrijwilliger zich nooit gerealiseerd dat hij de foto niet mocht gebruiken.”
Baars liet de foto van de website verwijderen en stuurde NL.Legal en Moerenhout een mail terug.
„Dat we niet inzagen hoe door het gebruik op onze site de fotograaf schade was aangedaan en dat wij een non-profit vrijwilligersorganisatie zijn. En ook dat we bereid zijn om een passende vergoeding te betalen. Maar dat als ze vasthouden aan het bedrag van 955 euro we – gezien onze financiële situatie – genoodzaakt zijn om de rechter een oordeel te vragen.”
Op 14 augustus volgde een reactie van NL.Legal, met een nieuw schikkingsvoorstel van 355 euro. Dit nieuwe bedrag was gebaseerd op een recent gepubliceerde tarievenlijst van Stichting Foto Anoniem, waarin onderscheid wordt gemaakt tussen bedrijven en instellingen, culturele en educatieve instellingen en particulieren. „Daar heb ik niet meer op gereageerd”, aldus Baars.
Vuist maken
Via publicaties op internet was Baars er namelijk achter gekomen dat veel meer erfgoedinstellingen zo’n hoge rekening hadden gehad. In een van die artikelen riep bestuurslid Otte Strouken van de erfgoedkoepel Brabants Heem – waarbij 130 Brabantse erfgoedinstellingen zijn aangesloten – alle gedupeerden op zich bij hem te melden en zo gezamenlijk een vuist te maken.
Dat heeft Baars inmiddels gedaan. „Deze mevrouw mag natuurlijk iets aan haar foto’s verdienen, maar de manier waarop riekt naar oplichting. Daarom willen we hier ook aandacht voor in de media, om anderen te waarschuwen.”
Monumenten
De Aircraft Recovery Group uit Heemskerk kreeg een rekening van 1100 euro voor het gebruik van twee foto’s, nota bene van twee monumenten voor oorlogsvliegers die de Aircraft Recovery Group zelf had helpen oprichten. Voorzitter Johan Graas: „Op www.tracesofwar.nl stond niet duidelijk hoe het zat met de rechten. Al had onze webmaster beter moeten nadenken, we hadden die foto’s zelf ook in het archief.”
Graas ging in de tegenaanval en belde NL.Legal dat hij van plan was de media op te zoeken. „Toen kwam er een schikkingsvoorstel van 500 euro. Dat hebben we betaald om daar vanaf te zijn. Maar mevrouw Moerenhout is nog niet van ons af. Wij hebben het idee dat ze een verdienmodel heeft ontwikkeld om kleine non-profitorganisaties financieel te pakken. En Churchill zei het al: ’Wie wind zaait, zal storm oogsten’.”
Graas heeft ook het programma ’Stegeman op de bres’ benaderd om aandacht te besteden aan de kwestie.
Ook Frank Lammers uit Amsterdam, initiatiefnemer van de interactieve museumgids iMusea.nl, kreeg op 29 augustus een rekening van 1760 euro. „Voor twee zeer middelmatige foto’s van kamp Westerbork en het Geniemuseum.
Liefdewerk
Ik heb teruggeschreven dat deze claim mij zal ruïneren. Ik maak de site met behoud van uitkering, voor de rest is het liefdewerk. Musea zijn heel enthousiast, maar ik verdien er geen geld mee.”
Lammers mailde na zijn vakantie terug in de hoop te schikken en bood aan Moerenhout te compenseren met een gratis reclamebanner op zijn site. Voor een van de foto’s kreeg hij vervolgens van NL.Legal een aanmaning van 560 euro, voor de andere stond als bedrag ’€XXX’ ingevuld. „Ik weet nu niet zo goed, wat ik moet doen. Betalen kan ik het niet, maar ik zit ook niet te wachten op een rechtszaak.”
Nette manier melden
Het is niet haar bedoeling om particulieren en goede doelen het water aan de lippen te zetten. Dat stelt fotografe Anneke Moerenhout uit Made in een reactie. „Als stichtingen en verenigingen zich op een nette manier bij mij melden, dan krijgen ze een aangepast voorstel.”
Moerenhout stelde gratis 70.000 foto’s beschikbaar aan de Stichting Informatie Wereld Oorlog Twee (STIWOT), die ze gebruikte op haar websites. Nadat andere organisaties en instellingen de foto’s zonder haar toestemming kopieerden, stuurde zij – via het bureau NL. Legal – hiervoor een rekening. STIWOT heeft de foto’s inmiddels verwijderd, volgens Moerenhout in goed overleg met haar.
„Natuurlijk handhaaf ik mijn auteursrecht als anderen zomaar foto’s kopiëren. Het kan niet zo zijn dat stelen loont. Dat is niet eerlijk tegenover mijn klanten die netjes betalen. Iedereen weet dat foto’s kopiëren niet mag. Ik heb al 27 jaar een eigen fotozaak. Handhaaf ik niet, dan kan ik die wel sluiten. Dan koopt niemand meer een foto.’’
Geen ’verdienmodel’
Dat dit voor haar een ’verdienmodel’ is, ontkent ze. ,,En ik gebruik ook geen zoekrobot. Als ik een foto van mezelf tegenkom op internet, dan herken ik die. Vroeger benaderde ik mensen dan zelf. Als ze dan hun excuus maakten, was het vaak al goed. Maar ik ben ook vaak bedreigd en uitgekafferd. Collega-fotografen zeiden tegen me: dat je dat nog zelf doet. Daarom heb ik het bureau NL.Legal ingeschakeld. Het gaat ook niet alleen om oorlogsfoto’s, ook sport- en concertfoto’s van mij worden zonder toestemming gebruikt.’’
Ze begrijpt wel dat instanties schrikken van de stevige juridische toon en de hoge bedragen in de sommaties van NL.Legal. ,,Daar ga ik het met ze over hebben. Maar er liep en loopt nog geen enkele gerechtelijke procedure tegen stichtingen en verenigingen, die naar mij toe netjes hebben gereageerd en de situatie hebben uitgelegd.’’
Hoewel Moerenhout van mening is dat er op internet momenteel veel onwaarheden over haar verspreid worden, hoopt ze dat de publiciteit over haar claims toch ook ergens goed voor is. ,,Namelijk dat mensen zich gaan realiseren, dat je dus niet zomaar foto’s van internet kunt gebruiken.’’
Onderhandelen
De Hoornse advocate Lucia van Leeuwen, werkzaam bij Köster Advocaten in Haarlem, is gespecialiseerd in intellectueel eigendomsrecht. Haar advies aan de gedupeerde instellingen? „Onderhandelen!’’
Het intellectueel eigendomsrecht is best ingewikkeld, er worden veel zaken over gevoerd. Bij foto’s bekijken rechters onder meer of het werk auteursrechtelijk beschermd is en of foto’s een ’eigen oorspronkelijk karakter en persoonlijk stempel van de maker’ hebben.
,,Maar in principe staat deze fotografe in haar recht’’, aldus Van Leeuwen. ,,Zij heeft de foto’s gemaakt. Als auteursrechtelijk beschermd werk door een derde wordt gebruikt, dan moet daarvoor betaald worden.”
’Naïeve gedachte’
Dat gedupeerden dat niet wisten, is ’een naïeve gedachte’. „Het Nederlands rechtsstelsel gaat niet zover dat er watermerken nodig zijn, of technische beperkingen bij het downloaden van foto’s. Bovendien was hier de bron vermeld, en had toestemming eenvoudig gevraagd kunnen worden. Het wordt wel vergeleken met het meenemen van een fiets die niet op slot staat, omdat hij niet op slot staat. Dat is toch nog steeds diefstal.”
Of de claims in kwestie buitensporig zijn, moet per geval worden beoordeeld. ,,Hoe dan ook is het voor een kleine vereniging veel geld, maar er worden veel hogere vergoedingen geëist. Vaak gaat het in dit soort zaken simpelweg om de ’gederfde licentievergoeding’: wat had aan de fotograaf betaald moeten worden als wel toestemming was gevraagd? De juridische kosten kunnen vaak wel oplopen.”
Instellingen die twijfelen, kunnen de foto’s het beste voorleggen aan een advocaat die gespecialiseerd is in intellectueel eigendom. ,,Als een vergoeding betaald moet worden, dus als er sprake van inbreuk is, onderhandel dan met de fotograaf en bied een reëel bedrag. Niks betalen als er wel sprake is van inbreuk, is niet slim om te doen.”
